Erasmus

Functie Standbeeld
Beeldhouwer Hendrick de Keyser
Stroming Klassiek realisme
Adres Grote Markt
Onthulling 1622

 

Ik wijk voor niemand

Bij de Sint-Laurenskerk staat een meer dan manshoog standbeeld van de beroemde denker Erasmus. Hij staat ver boven de toeschouwer verheven door de twee meter hoge sokkel. Het beeldbouwwerk uit de zeventiende eeuw is het oudste bronze standbeeld van Rotterdam. Wat veel mensen niet weten is dat het beeld meerdere gedaantes kent en het Grotekerkplein niet altijd zijn standplaats is geweest.

 

Desiderius Erasmus Roterodamus werd in 1466 – als onwettig kind – geboren te Rotterdam. Enkele maanden na zijn geboorte is Erasmus al weer uit de stad vertrokken en er niet meer teruggekeerd. Toch zou dit bastaardkind, opgroeiend in een scharnierperiode tussen de Middeleeuwen en Renaissance, de wereld blijvend verbazen met zijn idealen waarbij de mens het middelpunt vormt. Hij heeft geleefd als een reizende schrijver die volop profiteerde van de boekdrukkunst die zich in die tijd ontwikkelde. Naast schrijver was Erasmus priester, augustijner kanunnik, theoloog, filosoof en humanist. Hij zou de wereld verbazen met zijn humanistische idealen, kritieken en pleidooien voor een levensbeschouwing waarbij de mens het centrale middelpunt vormt.

Erasmus zou in de moderne tijd geageerd hebben tegen: oorlogsverdwazing, bewapeningswedstrijd, rassenhaat, tarievenoorlog, dictatuur, politieke verdeeldheid, geloofsvervolging en sportvergoding (Bron: spotprent van L.J. Jordaan, 1936). Ondanks zijn korte verblijf in de stad waren de Rotterdammers trots op hem. Erasmus overleed in de Zwitserse stad Basel in het jaar 1536.

 

Geschiedenis 1549 – 1622

Dertien jaar na zijn dood werd, ter gelegenheid van het bezoek van Landvoogdes Maria van Hongarije en haar neefje prins Filips – de latere koning van Spanje – aan Rotterdam, een houten beeld van Erasmus gemaakt. Het houten beeld kreeg een plekje op de Wijde Kerksteeg tegenover het geboortehuis van Erasmus. De Rotterdammers wilde na de intocht van de Landvoogdes en de Prins geen afscheid nemen van ‘hun’ Erasmus en wilden hem behouden voor de stad. Het houten beeld was echter niet bestand tegen de weersomstandigheden. In 1557 wordt op een nieuw aangelegde plein een beeld van steen geplaatst. De nieuwe locatie bevindt zich ‘op’ de Steigersgracht. Een gedeelte van de gracht is overwelfd tot Marktveld en draagt de nieuwe naam Grote Markt. Samen met het geboortehuis van Erasmus is het beeld een belangrijke toeristische attractie.

 

De Rotterdammers wilde na de intocht geen afscheid nemen van ‘hun’ Erasmus en wilden hem behouden voor de stad.

 

Ten tijde van de tachtigjarige oorlog houden de Spanjaarden – onder aanvoering van Koning Filips – flink huis in Rotterdam. Spaanse troepen trekken op 9 april 1572 door Rotterdam om van daaruit Delfshaven te heroveren. Bij hun intocht gaat het echter mis en loopt uit op gewelddadige schermutselingen waarbij ongeveer veertig Rotterdammers de dood vinden. Onder hen bevinden zich de stadsbestuurder Jan Jacobsz. Roos en de smid ‘Swart Jan’, die als eerste sneuvelde bij de Oostpoort. Tijdens de gewelddadige gebeurtenissen besmeuren de Spanjaarden het Erasmus beeld, schieten het stuk en smijten het in het water, naar verluidt hiertoe aangezet door een fanatieke Spaanse kapelaan met een grote afkeer van Erasmus. Nadat de vijand weer uit de stad vertrokken was, werd Erasmus opgevist, hersteld en weer op zijn plaats gezet. Zo heeft het tot 1621 gestaan. Tegenwoordig herinneren de Burgemeester Roosstraat en de Zwartjanstraat in de wijk het Oude Noorden nog aan de Spaanse terreur.

 

Spanjaarden op de Grotemarkt door W.P. van Geldorp (Stadsarchief Rotterdam)

Geschiedenis 1622 – 1940

In 1618 krijgt Hollands bekendste beeldhouwer Hendrick de Keyser – op initiatief van stadspensionaris Hugo de Groot – de opdracht van de stad Rotterdam om een bronzen beeld van Erasmus te maken. Dit werd bekritiseerd door Calvinistische predikanten die Erasmus een libertijn en bespotter van religie noemde. Op 30 april 1622 wordt het beeldhouwwerk dan toch opgericht. We zien Erasmus gekleed in een tabberd met een brede bontrand aan mouwen en kraag, met op zijn hoofd een karakteristieke muts, de bonnet. Hij heeft een serieuze blik, al lezend met de handen op een dik boek.

 

Het beeld wordt in 1674 weggehaald uit vrees voor opstootjes waarbij Erasmus het zou moeten ontgelden. Het verhaal gaat dat ondertussen met Basel – de stad waar Erasmus overleed – werd onderhandeld over de verkoop. Drie jaar later wordt het beeld met een hekwerk eromheen teruggeplaatst op een nieuwe sokkel. In 1810 dreigt er opnieuw gevaar voor Erasmus: de Fransen willen het beeld tot kanon omgieten. Dit werd verhinderd door het Rotterdamse stadsbestuur met een flinke som geld. In de achtiende en negentiende eeuw is het beeld van Erasmus een gewild slachtoffer tijdens politieke gebeurtenissen: bloemenkransen en gedichten prijken geregeld aan zijn lichaam. De Grote Markt behoordt tot een absolute mustsee tijdens een bezoek aan Rotterdam. Rond deze tijd word ook gerefereerd aan het plein met de naam Erasmusmarkt.

 

De 'Erasmusmarkt' in de jaren dertig.

De ‘Erasmusmarkt’ in de jaren dertig.

 

Het bombardement

In mei 1940 kwam Erasmus ongeschonden uit het bombardement. Bommen en vuur hadden het standbeeld niet getroffen. In het plantsoentje deed het bronzen standbeeld de lijfspreuk van Erasmus ‘Ik wijk voor niemand’ eer aan. Overeind gebleven stond het tussen de smeulende puinhopen en werd het door de gemeentelijke dienst Kunstbescherming van zijn sokkel gehaald, om zo te voorkomen dat de nazi’s het naar hun munitiefabrieken zouden afvoeren. Liggend op zijn rug legden ze hem op een vrachtwagen en reden onopvallend naar Museum Boijmans Van Beuningen gelegen aan het Museumpark. Daar werd het op de binnenplaats onder betonplaten en zandzakken verborgen. Zo overleefde het beeld de oorlogsjaren.

 

Overeind gebleven stond het tussen de smeulende puinhopen en werd het door de gemeentelijke dienst Kunstbescherming van zijn sokkel gehaald, om zo te voorkomen dat de nazi’s het naar hun munitiefabrieken zouden afvoeren.

 

Wederopbouw

Na het bombardement was er geen Grote Markt meer. Daarom wordt besloten het Erasmus beeld te plaatsen op de hoek tussen de Coolsingel en Blaak voor het HBU bankgebouw. Vanwege de aanleg van het metronetwerk in 1963 moest het beeld hier weer weg. Het wordt tijdelijk opgeslagen in Museum Boijmans van Beuningen. Na vele omzwervingen door de stad heeft het beeld in 1964 zijn huidige plaats gekregen op het Grotekerkplein voor de Sint-Laurenskerk. Het beeld is bij de eerste onthulling in 1622 fel van glans geweest. In de loop der eeuwen is het brons geoxideerd en heeft de gestalte – mede door verschillende behandelwijzen van het materiaal die in de loop der tijden zijn toegepast – verschillende aanzichten gehad, variërend van felgroen tot vuilzwart.

 

Verplaatsing Erasmus

Verplaatsing van het Erasmus beeld op de Coolsingel. (© Lex herder)

 

Huidige situatie

Op de plek waar Erasmus ruim 300 jaar heeft gestaan vind je aan de ‘Grote’ Markt een groenstrookje, ingeklemd tussen de kollossen van de Markthal (2014) en het toekomstige Rotta Nova (2018).

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.