Functie Dierentuin
Adres Kruisstraat
Periode *1857 – †1940
Van spoortuintje tot groene oase
Tussen 1857 en 1940 lag aan de westzijde van de Rotterdamse binnenstad de Rotterdamse Diergaarde. Vanaf het Hofplein liep je in een rechte lijn over de Diergaardelaan naar de prachtig smeedijzeren hoofdingang op de Kruisstraat. Ingeklemd tussen het treinspoor en de Diergaardesingel lag het dertien hectare grote terrein van de dierentuin.
Geschiedenis
De Rotterdamsche Diergaarde was ontstaan vanuit een gezamenlijke hobby van twee spoorwegmedewerkers. De heren begonnen een vogeltuin met fazanten en watervogels nabij Station Delfse Poort. Hun initiatief werd opgepikt door rijke Rotterdammers die geld inzamelden om een kleine dierentuin in te richten. Dit werd een groot succes en op 18 mei 1857 werd de Rotterdamsche Diergaarde geopend. De dierentuin was in het begin niet voor iedereen toegankelijk. Alleen leden en vooraanstaande burgers mochten de dierentuin bezoeken. Een groot tuinhuis op het terrein werd als sociëteitsgebouw in gebruik genomen. Slechts een paar dagen per jaar was de Diergaarde open voor “het minder fatsoenlijke deel van de bevolking”.
De Rotterdamsche Diergaarde was in de eerste halve eeuw van zijn bestaan een groot succes en groeide uit tot een groene oase van dertien hectare groot met onder meer een roofdierenverblijf, een apenhuis en een reptielenhuis. De collectie dieren en planten werd aanzienlijk groter. De gemeente kende grote waarde aan de dierentuin toe en daarom werd zelfs het waterproject aangepast. De Diergaardesingel werd om de Diergaarde heengeleid.
De dierentuin probeerde het tij te keren maar in 1937 werd er besloten om de Rotterdamse Diergaarde te verhuizen naar een nieuwe locatie.
In 1924 raakte de dierentuin echter in financiële problemen. De dierentuin raakte gedateerd en bezoekers bleven weg. Met het drukker wordende verkeer had de gemeente Rotterdam de locatie op het oog om een belangrijke verkeersader aan te leggen. Ook werd de grond van de binnenstad veel te duur. De dierentuin probeerde het tij te keren maar in 1937 werd er besloten om de Rotterdamse Diergaarde te verhuizen naar een nieuwe locatie. De dierentuin ruilde de grond in de binnenstad – met de gemeente – voor een locatie in de nieuwe wijk Blijdorp. In 1939 werd er begonnen met de bouw op de nieuwe locatie.
Het bombardement
Vanaf 10 mei 1940 – aan het begin van de Tweede Wereldoorlog – werd hefig gestreden om de Maasbruggen. Op 12 mei werd de oude dierentuin aan de Kruisstraat zwaar beschadigd door enkele voltreffers. De bommen waren bedoeld voor het naast gelegen Station Delfse Poort, om zo de aanvoer van nieuwe Nederlandse soldaten naar de stad te stoppen. Tijdens dit bombardement was de oude Diergaarde nog in gebruik. Hierbij kwamen veel dieren om het leven, terwijl een paar andere ontsnapten. Dit gegeven heeft later tot grote mythevorming geleid. Verhalen over zeehonden die in de singels zwommen, zebra’s die door een winkelstraat paradeerde en apen die aan de dakgoten hingen. De werkelijkheid zal wel wat minder spectaculair geweest zijn. Veel treuriger is het feit dat het Nederlandse leger opdracht gaf om gevaarlijke roofdieren af te maken, vanwege het gevaar op ontsnapping bij nog komende bombardement. Met tranen in de ogen moesten de oppassers aanzien hoe 7 leeuwen, 9 tijgers, 4 panters, 3 jaguars en 2 beren werden doodgeschoten. Ook het sociëteitsgebouw van de Diergaarde was zwaar beschadigd tijdens het bombardement.
Twee dagen later zou het grote bombardement op Rotterdam plaats vinden. Bij dit bombardement hebben 54 Duitse bommenwerpers de binnenstad weg gevaagd. Na de capitulatie van Nederland op 15 mei 1940 zijn de nog levende dieren vervroegd verhuisd naar de nieuwe locatie in Blijdorp, die op dat moment nog in aanbouw was. Op 7 december 1940 werd de nieuwe Diergaarde officieel geopend.
Weinig herinnert nog aan de groene oase met zijn dierenverblijven en meanderende riviertjes.
Huidige situatie
Wie nu van het drukke Kruisplein over de Weena naar het centraal station loopt, kan zich nauwelijks voorstellen dat hier ooit een dierentuin lag. Weinig herinnert nog aan de groene oase met zijn dierenverblijven en meanderende riviertjes. De brede verkeersader (Weena) – richting het westen – die de gemeente voor de oorlog al voor ogen had is tijdens de wederopbouw aangelegd. De weg loopt dwars over het terrein van de oude dierentuin.
Aan weerszijde is in de loop van tijd een verscheidenheid aan gebouwen gerealiseerd. Aan de zuidzijde van de Weena ligt de 16 hoekige UFO van het Bouwcentrum wat opende in 1948. Dit fraaie pand en tevens rijksmonument is na de herontwikkeling in 2014 onzichtbaar gemaakt door vier hoge torens van het kantorencomplex Weena-point. Aan de andere kant van de straat werd in 1952 het Groothandelsgebouw voltooid. Dit bedrijfsverzamelgebouw moest na de oorlog het tekort aan bedrijfsruimte opvangen. Pal naast dit icoon van de wederopbouw bevindt zich het Centraal Station Rotterdam. Al staat het futoristische gebouw niet exact op de plek van de oude Diergaarde, toch mag het gebouw uit 2015 niet onbenoemd blijven, aangezien het zeer bepalend is voor dit gebied. Aan de rechter zijde van het Centraal Station verrees in 1991 het 151 meter hoge glazen kantoorpand Delftse Poort. Beter bekend als het hoofdkantoor van de Nationale Nederlanden. Als we de Weena weer terug oversteken staan we voor de Millenniumtoren uit 2000 met daarin gevestigd The Manhattan Hotel. Achter het 34 verdiepingen hoog gebouw ligt concert- en congresgebouw de Doelen, welke werd geopend op 1966. Zesentwintig jaar had Rotterdam zonder concertgebouw gezeten. De vooroorlogse Doelen aan de Coolsingel naast het Stadhuis werd tijdens het bombardement verwoest.
Met het rondje langs deze bonte verzameling gebouwen staan we weer op het Kruisplein. Schuin op dit plein – in westelijke richting – loopt de Diergaardesingel. Deze gedempte singel verteld ons nog iets over de geschiedenis van deze plek.
Meer informatie
Er zit een aap op de WC van Joukje Akveld
Diergaarde – 1919, Karl Weisbard; een wandeling door de Rotterdamse dierentuin. De film geeft een beeld van de verschillende dieren en hun onderkomens en de fraaie architectuur van dit bijzondere park. De film werd gemaakt door Karl Weisbard die net als Tuschinski uit Oost-Europa kwam en eigenaar was van verschillende bioscopen, waaronder de Westerbioscoop. Naast het vertonen van films produceerde hij ook journaals. Deze onlangs herontdekte film is de enige overgebleven productie van Weisbard, waarin hij zelf ook in beeld komt. Het is bovendien een van de oudste nog bestaande films over Rotterdam.