Station Hofplein

1908-Hofplein

Functie Station en horeca
Adres Hofplein (nu Couwenburg)
Periode (*1908 – †1940)
Architect J.P. Stok
Stijl Art nouveau

 

Stijlvol gebouw met een complexe ligging

 

Het halfronde gebouw van de Zuid-Hollandsche Electrische Spoorweg-Maatschappij (ZHESM) domineerde het beeld aan het vooroorlogse Hofplein. In dit uitbundige art nouveau station, van de Rotterdamse architect J.P. Stok, was niet alleen de ontvangsthal en de kaartverkoop voor de Hofpleinlijn gevestigd maar ook het beroemde café-restaurant Loos.

 

Het Hofplein herinnert aan de ridderhofstad Weena en ontstond in de eerste helft van de 19de eeuw nadat de gracht tussen de Delftse Poort en de Hofpoort was gedempt. De oudste naam die voorkomt in de geschiedenisboeken is ‘Hofpoortplein’ naar de Hofpoort die hier tot 1833 stond. Van 1853 tot 1875 was het plein als veemarkt ingericht, alvorens het een verkeersplein werd met een treinstation.

 

Eerste elektrische treinverbinding

Op 1 oktober 1908 is de opening van de Hofpleinlijn een feit. Eigenaar van de spoorlijn is de, in 1900 opgerichte, Zuid-Hollandsche Electrische Spoorweg-Maatschappij (ZHESM). Het is de de eerste elektrische treinverbinding van Nederland en rijdt tussen Rotterdam en Den Haag-Scheveningen. Duur is dertig minuten. De spoorlijn loopt – tot aan de nieuwe grens van de stad, de Ceintuurbaan – over een 1,9 kilometer lang viaduct. De bogen van het viaduct zijn gemaakt van gewapend beton, een nieuwe aanpak waarmee de Hollandse Beton Groep groot is geworden.

 

Dankzij de dames van lichte zeden die vanuit het achterland naar Rotterdam komen, is de bijnaam ‘Parfumlijn’ ontstaan.

 

De in totaal 28 kilometer lange spoorlijn telt vijftien haltes en twee kopstations. Eind 19e en begin 20e eeuw trok een deel van de Rotterdamse elite naar Den Haag en Wassenaar, waar het woonklimaat beter en de gemeentelijke lasten lager waren. De Hofpleinlijn geeft hen een snelle en comfortabele woon-werk verbinding. Maar ook dagjes­mensen voor het strand en mariniers (kazerne Oostplein) die oefenen op de Waalsdorpse vlakte maken gebruik van de Hofpleinlijn. Dankzij de dames van lichte zeden die vanuit het achterland naar Rotterdam komen, is de bijnaam ‘Parfumlijn’ ontstaan.

 

 

Place to be

1930. Het Hofplein is een levendige plek: the place to be. Het halfronde gebouw van de Zuid-Hollandsche Electrische Spoorweg-Maatschappij domineerd door zijn opvallende architectuur het straatbeeld van het Hofplein. Het stijlvolle gebouw is alvast een een voorproefje van het Scheveningse Kurhaus, aan het andere einde van de Hofpleinlijn. In het station is niet alleen de ontvangsthal en de kaartverkoop voor de lijn gevestigd, maar ook het beroemde café-restaurant van Horeca-ondernemer C.N.A. Loos (1863-1942). Deze bekende Rotterdammer bezit meerdere cafés en restaurants in het centrum van Rotterdam en is tevens oprichter van de bekende thee- en speeltuin Plaswijckpark (1923). De prominente plek aan het drukke verkeersplein kreeg Loos toegewezen ter compensatie van zijn oude café Boneski, dat voor het station moest wijken. De nieuwe gelegenheid is een geliefde ontmoetingsplek voor veel Rotterdammers.

 

Het café-restaurant is onderdeel van het culturele leven rond het Hofplein.

 

Het café ligt op de begane grond, het restaurant op de eerste verdieping met wijds uitzicht over het drukke Hofplein. Er boven bevinden zich feestzalen. Het café-restaurant is onderdeel van het culturele leven rond het Hofplein. Samen met café De Kroon, de Delftse Poort, dancing Pschorr, het Grand Theatre van Tuschinski, het Rotterdamsch Nieuwsblad en schouwburg De Doele.

 

 

Het stationsgebouw

Feitelijk bestaat het stationsgebouw uit twee afzonderlijke gebouwen: het voorgebouw en een perrongebouw. De architect werd tot deze tweedeling gedwongen door de complexe ligging. Het viaduct en de bijbehorende perrons liggen namelijk haaks op de Staatsspoorlijn die Rotterdam met Dordrecht verbindt. Een ander spoorviaduct doorkruist dus het station van de ZHESM. Met deze opmerkelijke opzet is het station dichter bij de stad komen te liggen in plaats van verstopt achter een andere spoorlijn. Een trappenhuis verbindt het voorgebouw met het perrongebouw. De ingang van het station is niet zoals gebruikelijk aan de voorzijde; daar is het restaurant gevestigd. De twee ingangen liggen aan de zijkanten van het gebouw.

Het betonskelet van het halfronde voorgebouw heeft een modieuze gevel, opgetrokken uit witte verblendsteen. Het frisse aanzicht toont het voordeel van het elektrische vervoersmiddel. Andere stations zien zwart van het roet. Boven de grote boogramen zijn tableaus te zien. Behalve de teksten ‘Electrische Spoorweg’ en ‘ZHESM’ geven de tableaus de wapens weer van de gemeentes aan de spoorlijn: Wassenaar, Voorburg, Stompwijk, Pijnacker, Berkel en Scheveningen. Op de twee verhoogde delen staan de wapens van Rotterdam en Den Haag. De tableaus zijn uitgevoerd door De Porceleyne Fles uit Delft.

 

De architect

Het markante stationsgebouw is het bekendste werk van architect Jacobus Pieter Stok (1862-1942). De bouwstijl is Art nouveau met Jugendstil-decoraties. Het kantoor voor de Steenkolen Handels Vereniging (1914) – van havenbaron D.G. van Beuningen – op de hoek van de Westerkade en de Veerhaven en het gezichtsbepalend pand aan de noordzijde van het Noordereiland – het Hulstkamp-gebouw (1888) – zijn andere ontwerpen van Architect Stok in Rotterdam.

 

Het bombardement

14 Mei 1940. Vierenvijftig Heinkel-bommenwerpers vliegen rond 13.30 uur over Rotterdam. Hun afgeworpen lading verwoest meer dan 30.000 woningen en panden. Het kopstation aan het Hofplein brand volledig uit. Net als een groot deel van de overkapping van de perrons. De muren blijven grotendeels overeind.

 

 

Het spoorviaduct met de onderliggende 16 boogruimtes blijven gespaard. Nederland capituleert. Vrijwel direct wordt op bevel van de Duitsers de stad puinvrij gemaakt. Vanwege het ruimte tekort worden de open overspanningen onder het spoorviaduct benut. Diverse dakloze ondernemers vinden hier een plek om hun zaakjes voort te zetten. Zo blijft toch iets van de vooroorlogse levendigheid behouden. Duitse bommen raakte ook dancing Pschorr, schouwburg De Doelen en talloze andere uitgaansgelegenheden rondom het Hofplein.

 

 

Wederopbouw

De stedenbouwkundige situatie is onherkenbaar gewijzigd als gevolg van het wederopbouwplan voor de Rotterdamse binnenstad. Vier dagen na het bombardement geeft het college van burgemeester en wethouders ir. W.G. Witteveen opdracht een wederopbouwplan te maken. Hoewel Witteveen voortvarend aan de slag gaat, zou het plan van zijn opvolger ir. I.C. van Traa uiteindelijk de basis vormen voor het nieuwe stadscentrum.

 

In tegenstelling tot het uitbundige ZHESM station van J.P. Stok, een sober, modern en zakelijk gebouw dat past bij het moderne, naoorlogse centrum van Rotterdam.

 

Het nieuwe Hofplein is een paar honderd meter in oosterlijke richting verlegt, ten opzichte van de oude locatie. Midden op het plein ligt de Hofpleinfontein (1955). Op de oude locatie staat een nieuw stationsgebouw (1956) van Spoorbouwmeester Sybold van Ravesteyn. Het ontwerp is een kleinere kopie van het Centraal Station (1957) van dezelfde architect. In tegenstelling tot het uitbundige ZHESM station van J.P. Stok, een sober, modern en zakelijk gebouw dat past bij het moderne, naoorlogse centrum van Rotterdam.

 

De komst van het Shellgebouw blijkt een gevoelige slag voor het gebied.

 

In de jaren zeventig verrijst aan het plein een kolossale kantoortoren van Shell. De komst van het Shellgebouw blijkt een gevoelige slag voor het gebied. Er is een haast onneembare grens tussen het centrum en het noordelijk deel van de stad ontstaan, waarbij het Hofpleinviaduct de pech heeft aan de verkeerde kant van de grens te liggen. Gevolg is leegstand en verloedering van het viaduct en zijn boogruimtes.

 

Huidige status

Station Hofplein van architect Van Ravesteyn wordt in 1990 als gevolg van de aanleg van de NS spoortunnel tussen Rotterdam Centraal en Rotterdam Zuid gesloopt. Nu, honderd jaar later, is het Hofpleinviaduct (De Hofbogen) een Rijksmonument en een verzamelplek van bijzondere ondernemers op het gebied van food, muziek, sport en design. Dit maakt het bijna twee kilometer lange complex het langste bedrijfsverzamelgebouw van de stad. Na jaren van leegstand en verloedering heeft het een tweede leven gekregen.

Tevens is een houten voetgangersbrug (Luchtsingel) in gebruik genomen. Het bouwwerk overbrugt de omgeving rond het Hofplein en sluit bovendien aan op het oude Hofpleinviaduct. De initiatiefnemers hopen zo een ‘stuk stad dat al jaren niet meer mee deed’ weer wakker te kussen.

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.