Functie Warenhuis
Adres Van Hogendorpplein
Periode *1930 – †1940/1960
Architect W.M.Dudok
Stijl Nieuwe Bouwen
‘Welkom in het modernste
warenhuis van Europa’
In 1930 werd na Amsterdam en Den Haag het derde filiaal van luxe warenhuis De Bijenkorf in Rotterdam geopend aan het Van Hogendorpsplein. Het gebouw was een sierlijk functioneel ontwerp van Willem Dudok. Een sprookjespaleis van glas en steen, vol luxe producten uit de hele wereld.
De Gemeente Rotterdam vond al in de jaren twintig dat het gebied rondom de Schiedamsche Dijk wel een facelift kon gebruiken en dat kwam mooi uit: men wilde die buurt toch afbreken. Het van Hogendorpsplein – dat door vrijwel iedereeen werd aangeduid als het Calandplein – moest daarbij een belangrijk kruispunt worden van drukke verkeersaders met een stedelijke allure. Hierbij was het Van Hogendorpsplein bedacht als tegenhanger van het Hofplein, dat aan de noordzijde van de Coolsingel ligt. Zo werd – op de hoek van de Gedempte Vest, de Baan en de Schiedamsche Singel – alvast begonnen met afbreken. De Gemeente Rotterdam had visioenen van een luxe hotel, maar in tijden van recessie is dat, in zo’n buurt, wat te hoog gegrepen. Jaren bleef deze grond braak liggen, niemand had interesse om nu juist daar te gaan bouwen. De Bijenkorf zag het eind jaren 20 blijkbaar toch wel zitten om op deze plek een nieuwe vestiging op te bouwen. Binnen de kortste keren waren de vergunningen rond. Om het Bijenkorf gebouw beter tot zijn recht te doen komen werd zelfs de Schiedamsche Singel tot aan de Witte de Withstraat gedempt. De opening op 16 oktober 1930 was een gebeurtenis waar 70.000 mensen op afkwamen.
Opening met 70.000 mensen
Sierlijke en functioneel
De Bijenkorf was een sierlijk functioneel ontwerp van Willem Dudok (1884–1974) met grote glazen gevels en een imposante vide. De keuze voor de moderne en zakelijke aanpak van de architect Dudok sluit naadloos aan bij het karakter van de stad. Net zoals het pompeuze van het Amsterdamse gebouw en het chique van het Haagse uitstekend past bij het karakter van deze steden. Daarnaast werd het ontwerp van Dudok gekozen vanwege het marketingeffect. Het gebouw moest een stempel drukken op de stad. Bij de opening werd de vestiging het modernste warenhuis van Europa genoemd. Uit verhalen komt een beeld naar voren, als van Harrods in Londen, heel veel personeel, heel veel kijkers. Echte Rotterdammers kwamen er eigenlijk niet. Het was natuurlijk wel de crisistijd…
Als men voor een het venster van de lunchroom boven in De Bijenkorf zat of zich op het daarboven gelegen dakterras bevond, leverde dit een majestueus uitzicht over de Coolsingel.
Verfijnd van architectuur
Met zijn glanzende kaars – een lichttoren aan de linkerkant op het dak – was De Bijenkorf een droompaleis. Terwijl boven op de gebouwen neonreclames tegen elkaar opbluften leek het Dudok gebouw een schip, dat uit het donker aan kwam zeilen. Beide gevels waren grotendeels in glas uitgevoerd. Alleen aan de Baanzijde was een stuk gevel gemetseld, van gele bakstenen. Eenmaal binnen trof men de groote lichthal in al zijn soberheid van vormgeving geraffineerd en verfijnd van architectuur. Alsof het een museum was waar uitsluitend fraai aangeklede mensen binnenwandelden. In het warenhuis school een speciale kinderkapsalon, een lunchroom met ijsbuffet, een dakterras, een leesbibliotheek en een parfumerie-afdeling. Als men voor het venster van de lunchroom boven in De Bijenkorf zat of zich op het daarboven gelegen dakterras bevond, leverde dit een majestueus uitzicht over de Coolsingel op: rommelig en druk, maar ook zo ontzettend levendig en gezellig zoals je nergens in Nederland vond. Echt een boulevard voor een wereldstad.
Van droompaleis tot noodwinkel
Op de verjaardag van de Bijenkorf directeur Heinz Littaur vond het bombardement plaats. Het gebouw werd grotendeels verwoest. Toen het enigszins mogelijk was, heeft Littaur vanaf de puinhopen het personeel van de Bijenkorf toegesproken en gezegd dat niemand zou worden ontslagen, iedereen werd opgeroepen te helpen bij het puinruimen.
Totaal werd door het personeel van de Bijenkorf 20.000 ton puin afgevoerd. De Bijenkorf heeft het voorste gedeelte van haar verwoeste gebouw zo goed mogelijk hersteld en tot noodwinkel ingericht. Na de heropening – in januari 1941 – moest de Joodse directeur Heinz Littaur met zijn gezin vluchten. Littaur heeft met zijn gezin de oorlog overleefd. Hij werd in 1946 benoemd tot directeur van de Bijenkorf van Den Haag. Tragisch genoeg heeft het Dudok gebouw slechts tien jaar écht bestaan.
Ironisch genoeg is er door de bouw van het Maritiem Museum geen sprake meer van ‘het zicht op de rivier’
Huidige status
Zelfs oudere Rotterdammers kunnen vaak niet met zekerheid zeggen waar de oude Bijenkorf nou precies stond. Dat heeft ermee te maken dat na de oorlog het stratenplan van de binnenstad ingrijpend gewijzigd is. De Coolsingel werd rechtgetrokken en sluit nu aan op de Schiedamse dijk. Ironisch genoeg is er door de bouw van het Maritiem Museum van Quist in 1986 geen sprake meer van ‘het zicht op de rivier’.
Op de kop van de Leuvehaven naast het museum staat het beeld ‘De verwoeste stad’ van Ossip Zadkine. Op 15 mei 1953 werd het beeld onthuld en officieel aan Burgemeester Van Walsum overgedragen. Eén van de voorwaarden van de schenking was, dat het beeld op die en enkel die plaats zou blijven staan. Pas eind jaren zeventig kwam het in de openbaarheid, dat de Bijenkorf verantwoordelijk was voor de schenking. De directie van de Bijenkorf besloot het beeld aan de stad Rotterdam te schenken, omdat het concern in de oorlog veel van haar Joodse medewerkers verloor.
‘De verwoeste stad’ van Ossip Zadkine
De huidige Bijenkorf aan de Coolsingel 105 dateert uit 1956 en is ontworpen door de van origine Hongaarse architect Marcel Breuer. Breuer gold eind jaren vijftig als de eerste internationale beroemdheid was die enkele gebouwen in Nederland realiseerde, onder andere ook de Amerikaanse Ambassade in Den Haag. Veel Rotterdammers vragen zich af waarom de vuilvlekken op de Bijenkorf nooit worden schoongemaakt. Dit is uitdrukkelijk verboden door de architect, omdat hij bij het ontwerp een patroon bedacht voor de gevel hoe het vuil en roet zich aan het gebouw zouden hechten.
‘Stad van licht’ is een documentaire van van Peter Veenendaal over de oude Bijenkorf van Rotterdam. Bekijk hier de trailer: